ARAŞTIRMACI YAZAR
AHMET DEMİRCAN
HİSARCIK’TA BİR NASUHOĞLU ÇEŞMESİ: VESİLE HATUN ÇEŞMESİ (KOCAPINAR)
Yazıya konu olan çeşme, H.1267-M.1850 tarihinde, Nasuhzâde Veli Ağa’nın eşi Vesile Hatun adına Hisarcık’ta yaptırdığı bir Osmanlı çeşmesidir. Hisarcık ilçe merkezinde bulunan Vesile Hatun Çeşmesi’nin görüntüsüne bakılınca ilk yapıldığı halini koruyamadığı anlaşılmaktadır. Muhtemeldir ki; ilk yapılan çeşme yıkılmış, kitabesi, halk arasında “Kocapınar” olarak bilinen ve hala ayakta olan çeşmeye eklenmiştir. Çeşmenin yanında sonradan yapılan bir çamaşırhane mevcuttur.
Çeşmeyi kimin yaptırdığına dair halk arasında birçok rivayet vardır. Bunlardan en fazla kabul göreni, çeşmenin, yanındaki tarladan hareketle, Hisarcık’ta ikamet eden “Hacı Veliler” lakaplı aile tarafından yaptırıldığıdır. Fakat çeşme kitabesinde özellikle “Veli Ağa” adının geçmesi, ileride anlaşılacağı üzere, bu rivayeti asılsız kılmaktadır.
Çeşmenin kitabesinde günümüz Türkçesine göre şunlar yazmaktadır: “İnnel hasenat yüzhibne’s-seyyiat sahibu’l hayrat vel-hasenat içene afiyet, cennet mekân firdevs-i aşiyan Veli Ağa’nın ehli Vesile Hatun’un hayratı, içene ab-ı hayat ola 1267” Buradan çeşmenin, 1850 yılında, Veli Ağa tarafından eşi Vesile Hatun adına yaptırıldığı ortaya çıkmaktadır.
Veli Ağa’nın kim olduğunu bulmak için, onun da yaşadığı dönemde tutulan, H.1260-1261-M.1844-1845 tarihli hisarcık temettuat defterine başvurmak yerin de olur. Başbakanlık Osmanlı arşivlerinden temin ettiğimiz bu defter, 19.yy.daki Hisarcık’ın beşeri ve ekonomik durumunu ortaya koyması bakından en önemli belgedir. Defter, o dönemki Hisarcık halkının emlak, arazi ve mal varlığını göstermektedir. Ailelerin; lakapları, verdiği vergiler, hayvanları, tarlaları vb. birçok bilgiye bu defterden ulaşılabilir. Hisarcık temettuat defteri 64 sayfadır. Deftere göre köyde 181 hane mevcuttur.
Çeşmeyi yaptıran Veli Ağa, defterin 3. sayfasında, 4. hane olarak “Nasuhzâde Veli Ağa” şeklinde kayıtlıdır. Defterde başka bir Veli Ağa kaydı yoktur. Buradan hareketle Nasuhzâde Veli Ağa’nın çeşmenin banisi olduğu kesindir.
Nasuhzâde Veli Ağa ile ilgili kısımda günümüz alfabesiyle kısaca şunlar yazmaktadır:
Hane:4 Name: 1
Nasuhzâde Veli Ağa’nın arazi ve emlak ve temettuat sayısı
Mezru(ölçülü) tarla dönüm: 40 Hâsılat: 445(1260)- 320(1261)=765 Toplam: 382,5
Ortak ziraat ettiği tarla dönüm: 18 Hâsılat: 460(1260)- 314(1261) Toplam: 174 (Vergiler ve Nasuhzâde Mehmet Ağa’nın hissesi düşülmüştür
Bağ dönüm: 1 Hâsılat: 50
Bostan Hâsılat: 100
Sağman inek: 1 Hâsılat: 20
Dana:2
Öküz: 1
Bir yaşında düve: 2
Nasuhzâde adının nereden geldiği konusuna değinecek olursak; Nasuhoğulları, Osmanlı döneminde Simav, Emet ve Gediz’in voyvodalığını uzun yıllar yapmış, üyeleri halen Simav, Emet ve Hisarcık’ta yaşayan köklü bir sülaledir. Hatta Simav hükümet meydanında Nasuhoğulları’nın 1789 yılında yaptırdığı “Nasuh Ağa Camii” Simav’ın en önemli camilerinden birisidir.
Günümüzde Hisarcık’ta yaşayan “Veli Ağalar” lakaplı aileden İsmail ERDOĞDU (82) ile yaptığımız mülakatta, ailesinin Osmanlı döneminde derebeylik yaptığını dedelerinden duyduğunu belirterek, dipnotta belirttiğimizin doğrultusunda, Emet’in Yenice köyünde aynı soydan gelen akrabalarının olduğunu dile getirmiştir.
Sonuç olarak; Hisarcık’ta bulunan çeşme Nasuhzâde Veli Ağa tarafından 1850 yılında, eşi Vesile Hatun adına yaptırılmıştır. Çeşmeyi yaptıran Nasuhzâde Veli Ağa, Osmanlı döneminde Simav, Emet ve Gediz’in voyvodalığını yapmış olan Nasuhoğulları sülalesine mensup bir ferttir.
------------------------------------------------
[1] Belgedeki bazı yerler kısaltılmıştır. Vergiler düşüldükten sonraki net gelir aktarılmıştır. Para birimleri kuruş üzerindendir. Çeviri yazıda verilen vergiler ve vergi kalemleri aktarılmayarak sadece mal varlığı ve gelirler verilmiştir. Kayıtlı bilgiler değerlendirildiğinde, Nasuhzâde Veli Ağa maddi bakımdan orta halli olduğu görülür.
[1] Hacı İbrahim’in oğlu, Nasuhzâde Mehmet Ağa ile alakalı kayıt yukarıda adı geçen defterin 39. sayfasında 115 hane numarası ile mevcuttur. Kayda göre Nasuhzâde Mehmet Ağa’nın; 50 dönüm tarlası, 2 dönüm bağı, 1 ineği, 1 mandası, 1 düvesi, 1 karasığırı, 1 tosunu, 2 tane çift süren mandası, 1 beygiri, 1 eşeği, biri Simav’ın Alınviran köyünde diğeri ise Emet’in Samrık köyünde olmak üzere 2 değirmeni vardır. Mehmet Ağa malvarlığı ile Hisarcık’ın zenginlerindendir. Mehmet Ağa, defterin 61. sayfasındaki kayda göre Yenice köyündendir. Yenice günümüzde Emet’e bağlıdır. Nasuhzâde Veli Ağa ile Nasuhzâde Mehmet Ağa akraba olmalarına rağmen aralarındaki akrabalık bağını tespit edemedik. Diğer taraftan aynı sülaleden Nasuhzâde Süleyman’ın bir tane değirmeninin olduğu defterin 61. sayfasında kayıtlıdır.
